ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ (26 ਸਤੰਬਰ 1932 – 26 ਦਸੰਬਰ 2024) ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਰਹੇ, ਜੋ 2004 ਤੋਂ 2014 ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ 13ਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਦੋ ਪੂਰੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਪੂਰੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਸਤੰਬਰ 1932 ਨੂੰ ਗਾਹ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। 1947 ਦੇ ਵਿਭਾਜਨ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਭਾਰਤ ਆ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰাথমিক ਸਿੱਖਿਆ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੇਟ ਕੀਤੀ।
ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ
- ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹੁਦੇ:
- 1957-1965: ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ।
- 1969-1971: ਦਿੱਲੀ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਇਕੋਨਾਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ।
- 1972-1976: ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ।
- 1982-1985: ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਗਵਰਨਰ।
- 1985-1987: ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁਖੀ।
- ਸਿਆਸੀ ਯਾਤਰਾ:
- 1991: ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ, ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਸਰਕਾਰ।
- 2004-2014: ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ।
- 1991 ਤੋਂ 2019: ਰਾਜ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਅਸਾਮ)।
- 2019 ਤੋਂ 2024: ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਰਾਜ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਯੋਗਦਾਨ
- ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ: 1991 ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ, ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ।
- ਨਵੀਂ ਪਹਿਲਾਂ:
- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੇਂਡੂ ਸਿਹਤ ਮਿਸ਼ਨ।
- ਸੂਚਨਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ।
- ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ।
- ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਮਝੌਤੇ: ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਸਿਵਲ ਪਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤਾ।
- ਵਿਕਾਸ ਦਰ: ਉਸਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ।
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਆਹ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਉਹ ਇਕ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ, ਜਿਹੜਾ ਅਕਸਰ ਸਿਆਸੀ ਵਿਵਾਦਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਮੌਤ
26 ਦਸੰਬਰ 2024 ਨੂੰ, 92 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਦਵੀਤੀਆ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਦਾ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।