Category Admin

ਕੀ ਹੈ ਕੁੰਭ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਅਤੇ ਮਹਾਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਕਿਉਂ 144 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?

Note : ਇਹ ਕੁੰਭ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਹੈ।

ਕੁੰਭ ਦਾ ਮੇਲਾ ਪੁਰਾਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ 144 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ (ਇਲਾਹਾਬਾਦ) ਦੇ ਸੰਗਮ ਸਥਲ ‘ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਯਾਨੀ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਰਿੜਕਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ,

ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ?
ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੇਵਰਾਜ ਇੰਦਰ ਹੰਕਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਿਸ਼ੀ ਦੁਰਵਾਸਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇੰਦਰ ਬੇਵੱਸ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਵਰਗ ਦੀ ਅਮੀਰੀ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨ ਸਭ ਕੁਝ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਵਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਤੋਂ ਮਦਦ ਲੈਣ ਆਏ। ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੇਵਤੇ ਅਮਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਸਵਰਗ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਵੀ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇਗੀ। ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੈਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਥਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਦੈਤਰਾਜ ਬਲੀ, ਦੈਂਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਰਤਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੰਦਰਾਚਲ ਪਰਬਤ ਅਤੇ ਵਾਸੂਕੀ ਨਾਗ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮੰਥਨ ਵਿਚ 14 ਮੁੱਖ ਰਤਨ ਨਿਕਲੇ ਸਨ। ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੌਰਾਨ, ਭਗਵਾਨ ਧਨਵੰਤਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਕਲਸ਼ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਸਨ।

12 ਸਾਲ ਤਕ ਅਸੁਰਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿਛਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਤੇ ਫੇਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਘੜੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੈਂਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ 12 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਇਹ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ 12 ਦਿਨ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ 12 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਲਸ਼ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬ੍ਰਹਸਪਤੀ, ਸੂਰਜ, ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਸ਼ਨੀ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਹ 4 ਦੇਵਤਾ ਅਸੁਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਲਸ਼ ਲੈਕੇ ਭੱਜ ਗਏ।

ਇਸ ਯੁੱਧ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਚਾਰ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਡਿੱਗੀਆਂ ਸੰਨ। ਇਹ ਚਾਰ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਹਰਿਦ੍ਵਾਰ, ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ, ਉਜੈਨ ਅਤੇ ਨਾਸਿਕ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬੂੰਦਾਂ ਗਿਰੀਆਂ ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਗਏ।

ਹਰ 12 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੁੰਭ ਦਾ ਮੇਲਾ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮਹਾਕੁੰਭ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ 144 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ 12 ਕੁੰਭ ਚਕਰਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 12 ਗੁਣਾ 12 ਟੋਟਲ 144 ਸਾਲ ਬੰਨਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਹਰ 12 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਹਰ 6 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਅਰਧ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।

ਕੁਰਮ ਪੁਰਾਣ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਕੁੰਭ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਾਰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਅੱਠ ਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ 144 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਹਾਕੁੰਭ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਹੱਤਵ ਬਾਕੀ ਕੁੰਭਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।

ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਯਾਨੀ ਮੋਕਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਗੇ।

ਪਹਿਲਾ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਾਲ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਕੁੰਭ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ 144 ਦਾ ਗੁਣਕ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤਾਰੀਖ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ 144 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੁੰਭ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਜੇ ਤਕ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕੁੰਭ ਨੂੰ ਮਹਾਂ ਕੁੰਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਇਕ ਸਾਰੇ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸਬਤੋ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੀਰਥ ਸਥਲ ਹੈ। ਇਥੇ ਹੋਣ ਵਾਲ ਕੁੰਭ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦਾ 144 ਗੁਣਕ ਹੈ।

---

More History

ਕੁੰਭ ਤੇ ਮਹਾਕੁੰਭ ਦਾ ਮਹੱਤਵ | ਪੰਜਾਬੀ ‘ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਕੁੰਭ ਤੇ ਮਹਾਕੁੰਭ ਕੀ ਹੈ?
ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਮੇਲਾ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਚਾਰ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ— ਹਰਿਦਵਾਰ, ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ (ਇਲਾਹਾਬਾਦ), ਨਾਸਿਕ, ਅਤੇ ਉੱਜੈਨ।
ਜਦੋਂ ਇਹ ਮੇਲਾ 12 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ ‘ਚ ਇੱਕ ਹੀ ਥਾਂ ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹਾਕੁੰਭ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

---

ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਹਾਣੀ

ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੀ ਕਥਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਦੇਵਤੇ ਤੇ ਦੈਤ ਰਾਜ ਠਾਕਰੇ ਨੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਘੜੇ (ਕੁੰਭ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਮੰਥਨ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਘੜੇ ਵਿਚੋਂ ਅਮ੍ਰਿਤ ਨਿਕਲਿਆ। ਇਸ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਕੁਝ ਬੂੰਦਾਂ ਚਾਰ ਥਾਵਾਂ— ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ, ਹਰਿਦਵਾਰ, ਨਾਸਿਕ, ਤੇ ਉੱਜੈਨ— ਉੱਤੇ ਡਿੱਗੀਆਂ। ਇਹ ਥਾਵਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨੀਆਂ ਗਈਆਂ।

---

ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦਾ ਮਹੱਤਵ

1. ਪਵਿਤ੍ਰ ਸਨਾਨ: ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁੰਭ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਤੇ ਮੋਖਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2. ਸਾਧੂ-ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ: ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸਾਧੂ-ਸੰਤ ਤੇ ਅਖਾੜੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
3. ਆਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਤੇ ਭਗਤੀ: ਇਹ ਮੇਲਾ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਯੱਗ ਆਯੋਜਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

---

ਮਹਾਕੁੰਭ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ

ਮਹਾਕੁੰਭ 12 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰਹਿ, ਸੂਰਜ, ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਖਗੋਲੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਤਾਰੀਖ਼ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਮਹਾਕੁੰਭ ਦੀਆਂ ਖਾਸ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

• ਵਿਸ਼ਾਲ ਯਗ
• ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਮेलन
• ਸੰਤਾਂ ਤੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ
• ਜਲ ਮੰਦਰਾਂ ਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ

---

ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਦੀਆਂ

1. ਹਰਿਦਵਾਰ: ਗੰਗਾ ਨਦੀ
2. ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ: ਗੰਗਾ, ਯਮੁਨਾ ਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਸੰਗਮ
3. ਨਾਸਿਕ: ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ
4. ਉੱਜੈਨ: ਸ਼ਿਪਰਾ ਨਦੀ

---

ਪਵਿਤ੍ਰਤਾ ਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ

ਕੁੰਭ ਤੇ ਮਹਾਕੁੰਭ ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਪਵਿਤ੍ਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਲਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀਆਂ ਪਵਿਤਰ ਝਲਕਾਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹੋ!

महाकुंभ एक विशेष धार्मिक और आध्यात्मिक आयोजन है जो भारत में हर 12 वर्षों में एक बार होता है। यह आयोजन हिन्दू धर्म के चार प्रमुख तीर्थ स्थलों—हरिद्वार, प्रयागराज (इलाहाबाद), उज्जैन और नासिक—में क्रमवार किया जाता है। महाकुंभ का आयोजन तब होता है जब विशेष खगोलीय स्थितियां बनती हैं, जिन्हें ज्योतिष के आधार पर तय किया जाता है।

महाकुंभ का महत्व

महाकुंभ को पवित्रता, आत्मशुद्धि, और मोक्ष प्राप्ति का सबसे बड़ा पर्व माना जाता है। इसे पवित्र स्नान और धार्मिक क्रियाओं के लिए उपयुक्त समय माना जाता है, क्योंकि ऐसा विश्वास है कि इस समय इन तीर्थ स्थलों पर स्नान करने से पापों से मुक्ति मिलती है और मोक्ष की प्राप्ति होती है।

महाकुंभ की उत्पत्ति की पौराणिक कथा

महाकुंभ का संबंध समुद्र मंथन से जुड़ी कथा से है। जब देवताओं और असुरों ने मिलकर समुद्र मंथन किया, तो उसमें से अमृत का कलश निकला। अमृत कलश को लेकर देवताओं और असुरों के बीच युद्ध हुआ, जिसमें अमृत की कुछ बूंदें चार स्थानों—हरिद्वार, प्रयागराज, उज्जैन और नासिक—पर गिरीं। इन स्थानों को पवित्र माना गया और यहीं महाकुंभ का आयोजन होने लगा।

महाकुंभ की विशेषताएं

1. पवित्र स्नान: कुंभ के दौरान गंगा, यमुना, क्षिप्रा और गोदावरी नदियों में स्नान करने का विशेष महत्व है।
2. अखाड़ों का मिलन: इस आयोजन में भारत के सभी संन्यासी अखाड़े और साधु-संत एकत्रित होते हैं।
3. धार्मिक प्रवचन और अनुष्ठान: कुंभ के दौरान यज्ञ, हवन, प्रवचन और कथा का आयोजन किया जाता है।
4. संस्कृति का प्रदर्शन: महाकुंभ भारतीय सांस्कृतिक और आध्यात्मिक धरोहर को दर्शाने का प्रमुख माध्यम भी है।

महाकुंभ के आयोजन का समय और स्थान

महाकुंभ का आयोजन प्रत्येक 12 साल बाद एक ही स्थान पर होता है। इसका निर्धारण सूर्य, चंद्रमा और गुरु ग्रहों की विशेष स्थिति के आधार पर किया जाता है।

महाकुंभ स्थान और नदियां:

• हरिद्वार (गंगा नदी)
• प्रयागराज (गंगा, यमुना, सरस्वती संगम)
• नासिक (गोदावरी नदी)
• उज्जैन (क्षिप्रा नदी)

महाकुंभ न केवल धार्मिक आयोजन है, बल्कि यह भारत की सांस्कृतिक एकता, आस्था और अध्यात्म का प्रतीक भी है।

---

Kumbh Mela History

---

ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 850 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਜਾਣੋ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 850 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ 525 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦੇ ਆਯੋਜਨ ਬਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਕੁੰਭ ਅਤੇ ਅਰਧ ਕੁੰਭ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅੱਜ ਵਰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕੁੰਭ ਦੇ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ​​ਤੱਥ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਿਲਾਦਿਤਿਆ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦੇ ਸਮੇਂ 617-647 ਈ. ਤੋਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੀਮਦ ਆਘਾ ਜਗਤਗੁਰੂ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸੁਰੇਸ਼ਵਰਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਦਸਨਾਮੀ ਸੰਨਿਆਸੀ ਅਖਾੜਿਆਂ ਲਈ ਸੰਗਮ ਕੰਢੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ।

ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਭਗਵਾਨ ਇੰਦਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਦੁਰਵਾਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਦੁਰਵਾਸਾ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਲਾ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਇੰਦਰ ਨੇ ਉਸ ਮਾਲਾ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਐਰਾਵਤ ਹਾਥੀ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸਨੇ ਮਾਲਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੁੰਡ ਨਾਲ ਘਸੀਟਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ‘ਤੇ ਦੁਰਵਾਸਾਜੀ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਦਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਇੰਦਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਰਿੜਕਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਣ ਕੇ, ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਦੈਂਤਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।

ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਲਈ, ਮੰਦਾਰ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਮੰਥਨ ਦਾ ਡੰਡਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਰਾਜਾ ਵਾਸੂਕੀ ਨੂੰ ਰੱਸੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਧਨਵੰਤਰੀ ਕਸ਼ੀਰਸਾਗਰ ਤੋਂ ਪਾਰਿਜਾਤ, ਐਰਾਵਤ ਹਾਥੀ, ਉੱਚੈਸ਼੍ਰਵ ਘੋੜਾ, ਰੰਭਾ ਕਲਪਵ੍ਰਿਕਸ਼ ਸ਼ੰਖ, ਗਦਾ, ਧਨੁਸ਼, ਕੌਸਤੁਭਮਣੀ, ਚੰਦਰ ਮਦ ਕਾਮਧੇਨੂ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਘੜੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨਿਕਲਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੰਥਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਖਾਧਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੰਥਨ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਕਸ਼ਸਾਂ ਦੇ ਬੁਰੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸਮਝ ਆ ਗਈ। ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ‘ਤੇ, ਇੰਦਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਘੜਾ ਲੈ ਕੇ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਡ ਗਿਆ।
ਜਦੋਂ ਸਮਝੌਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਦੈਂਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ 12 ਦਿਨ ਅਤੇ 12 ਰਾਤਾਂ ਲਈ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਤੋਂ ਡਿੱਗਿਆ। ਉਹ ਥਾਵਾਂ ਜਿੱਥੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਡਿੱਗਿਆ ਸੀ: ਇਲਾਹਾਬਾਦ, ਹਰਿਦੁਆਰ, ਨਾਸਿਕ ਅਤੇ ਉਜੈਨ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹੱਸਮਈ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ 12 ਦਿਨ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ 12 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹਰ 12 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਕੁੰਭ
ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਜੁਪੀਟਰ ਕੁੰਭ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਮੇਸ਼ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਯਾਗ ਦੇ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸਾਰੇ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਲਾ 15 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 4 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ। ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਨੂੰ ਸਫਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਯੋਗੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਸੀਐਸਆਰ ਦੇ ਤਹਿਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜ ਕਰਵਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਹਰਿਦੁਆਰ ਕੁੰਭ-
ਹਰਿਦੁਆਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਨੂੰ ਤਪੋਵਨ, ਮਾਇਆਪੁਰੀ, ਗੰਗਾਦੁਆਰ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ਦੁਆਰ ਆਦਿ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਦੁਆਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਸੂਰਜ, ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਜੁਪੀਟਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰਿਦੁਆਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮੇਸ਼ ਰਾਸ਼ੀ ਨਾਲ ਹੈ।

ਨਾਸਿਕ ਕੁੰਭ
ਭਾਰਤ ਦੇ 12 ਜੋਤਿਰਲਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਕਸਬਾ ਤ੍ਰਿਯੰਬਕੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਨਾਸਿਕ ਤੋਂ 38 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਵੀ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਹਸਥ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਨਾਸਿਕ ਅਤੇ ਤ੍ਰਯੰਬਕੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ 12 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨਾਸਿਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਲਸ਼ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਬੂੰਦਾਂ ਡਿੱਗੀਆਂ ਸਨ। ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਸੈਂਕੜੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਗੋਦਾਵਰੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਜੈਨ ਕੁੰਭ
ਉੱਜੈਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜਿੱਤ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇਹ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇੰਦੌਰ ਤੋਂ ਇਸਦੀ ਦੂਰੀ ਲਗਭਗ 55 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਿਪਰਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉਜੈਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਜੋਤਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਨੁਸਾਰ, ਜ਼ੀਰੋ ਡਿਗਰੀ ਉਜੈਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਅਰਣਯ ਪਰਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਜੈਨ 7 ਪਵਿੱਤਰ ਮੋਕਸ਼ ਪੁਰੀ ਜਾਂ ਸਪਤ ਪੁਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਉਜੈਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਬਾਕੀ ਅਯੁੱਧਿਆ, ਮਥੁਰਾ, ਹਰਿਦੁਆਰ, ਕਾਸ਼ੀ, ਕਾਂਚੀਪੁਰਮ ਅਤੇ ਦੁਆਰਕਾ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਉਜੈਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਰਾਕਸ਼ਸ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ। ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਕੁੰਭ ਯੋਗ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਕੁੰਭ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਮੇਸ਼ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੁੰਭ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 1986, 1998, 2010, 2021 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਗਲਾ ਮਹਾਕੁੰਭ ਮੇਲਾ 2036 ਵਿੱਚ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1469 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਤਲਵੰਡੀ (ਜੋ ਕਿ ਅੱਜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿਣਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਕਲਯੁਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਕਲਿਆਣ ਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਸ੍ਰੀਨਾਨਕ ਜੀ ਸਨ।

ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਮੁਲਕਤਾਂ ਦਾ ਅਰੰਭ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਬਚਪਨ ਆਮ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਅਲੱਗ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੰਦ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੂ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਦੇਣੀ ਸਿੱਖੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਅਤੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਤਲਵੰਡੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਲੋਂ ਦੂਰ ਕਿਤੇ ਚਰਨਾ ਗਏ ਸਨ ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਬੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਕੇ “ਨਮੋ ਨਰਾਇਣ” ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮੁਖ ਤਤ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਮੰਤਵ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਅਸਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ:

1. “ਇਕ ਓਅੰਕਾਰ” – ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੈ।
2. “ਨਾਮ ਜਪੋ” – ਹਰ ਸਮੇਂ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰੋ।
3. “ਕਿਰਤ ਕਰੋ” – ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲੋ ਅਤੇ ਹੱਕ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰੋ।
4. “ਵੰਡ ਛਕੋ” – ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਹੋਰ ਨਾਲ ਵੰਡ ਕੇ ਖਾਓ।

ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਗਭਗ 28 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ (ਸਫ਼ਰ) ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਉਦਾਸੀਆਂ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸੂਤਰ ਬਣੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਲਪਿਤ ਦੱਸਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕੀਤੇ:

1. ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਵਾਸ: ਪਾਖਤੁਨ ਹਿੰਦ ਅਤੇ ਕੁਰਕਸ਼ੇਤਰ।
2. ਦੂਜਾ ਪ੍ਰਵਾਸ: ਸਰੀਲੰਕਾ।
3. ਤੀਜਾ ਪ੍ਰਵਾਸ: ਤੁਰਕ, ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਅਰਬ ਦੇਸ਼।
4. ਚੌਥਾ ਪ੍ਰਵਾਸ: ਤਬੈਲਕੂਸ਼।

ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ, ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਜਗ੍ਹਾਂ ਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਗਲਤ ਰੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਚਮਤਕਾਰ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਅਨੋਖੇ ਅਤੇ ਅਦਭੁਤ ਚਮਤਕਾਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪਨੇ ਕਿਵੇਂ ਵਸਾਇਆ। ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚਮਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ:

1. ਬੈਰਾਗੀ ਬਨੋ: ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਰੱਬ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੱਚ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
2. ਨਹਿਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਭਗਤੀ: ਇਕ ਦਿਨ ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭੇ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦਿਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹਨ।
3. ਭੈਰੋਨ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ: ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੇ ਭੈਰੋਂ ਬਾਬੇ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿਉਂ ਜਗਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੱਚ ਦੀ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲੋ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣਾ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 70 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 22 ਸਿਤੰਬਰ 1539 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸਦੀਵ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੌਂਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਰਾਹ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਪਿਆਰ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਏ।

ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੀ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸ੍ਰੋਤ ਸਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸੱਚਾਈ, ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਣੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

---

ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਅਸਲ ਸੱਚ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।

Life In Short

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੀਆਂ ਲੱਖ ਲੱਖ ਵਧਾਈਆਂ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ਚੌਦਾਂ ਸੌ ਉਣਹੱਤਰ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਰਾਇ ਭੋਇਂ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੁਣ ਇਹ ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭੈਣ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬੜਾ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਧਰਮ-ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬੀਬੀ ਸੁਲੱਖਣੀ ਜੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਦਾਸ ਜੀ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਬਾਣੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚਲਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਾਰ ਉਦਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧਾਂ, ਪੰਡਿਤਾਂ ਅਤੇ ਕਾਜ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਾਤਾਂ ਪਾਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਦੌਰਾਨ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਇਆ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵੱਜੋਂ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਖਾਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ਼੍ਰੀ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜੋ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸਬਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹਨ। ਆਓ ਆਪਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ ਨਿਵਾਈਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਜੀਵਨ ਸਫਲਾ ਕਰੀਏ।

ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਉਹ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ 1720 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੋਹਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੰਧੂ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਸਨ, ਜੋ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਮਾਤਾ ਬੀਬੀ ਧਰਮ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਧਰਮਕ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ।

ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਪਰਵਰਿਸ਼
ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸਿੱਖ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਇਕ ਨਿਮਰ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਗੁਜਾਰਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਿਰਮਲ ਅਤੇ ਮਿਤਵ੍ਯਤਾ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬਚਾਏ ਹੋਏ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਰਸਦ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਪਲਾਇਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਬੀਬੀ ਤਾਰ ਕੌਰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਨਿੱਤ ਸਾਥ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਿੱਖ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਜੋ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਛੁਪ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਧਰਮਕ ਸਮਰਪਣ ਨੇ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵਲੋਂ ਪਕੜਾਉ
ਜੰਡਿਆਲਾ ਦੇ ਮੱਥੇਤ ਹਕੀਕਤ ਦਾਸ, ਜੋ ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਖਬਿਰ ਸੀ, ਨੇ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਤਾਰ ਕੌਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਨਾਜ਼ਮ ਜਾਕਿਰਿਆ ਖ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਗਵਰਨਰ ਜਾਕਿਰਿਆ ਖ਼ਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ‘ਤੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਆਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਝੁਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੌਤ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ।

ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਰਿਕ ਯਾਤਨਾ
ਜਾਕਿਰਿਆ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੇਸ (ਵਾਲ) ਮੁੰਡਵਾ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਖਸ਼ੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਪਰ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੇਸ ਮੁੰਡਵਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 9 ਜੂਨ 1745 ਨੂੰ, ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸਿਰ ਦੀ ਖਾਲ (ਚਮੜੀ) ਬੇਹੱਦ ਦਰਦਨਾਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਤਾਰੀ ਗਈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਵਾਪਸ ਨਾਹ ਆ ਸਕਣ। ਇਹ ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਕਸਾਈਪੁਣਾ ਸੀ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦਰਦ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਸਹਿ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਲਈ ਸਿਰ ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਆਪਣੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੜੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਤਿਆਗ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਇਜ਼ਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿਤੀ।

ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ
ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਗੇਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ “ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ” ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਚੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬੱਲੀਦਾਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਆਦਰਸ਼ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਸਿੰਬਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।

ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਹ ਸਬਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਬਲਦਾਨ ਕਿਉਂ ਨਾ ਦੇਣਾ ਪਏ, ਪਰ ਸੱਚ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਸਾਨੂੰ ਸਮਰਪਣ, ਹਿੰਮਤ, ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਨਿਸ਼ਠਾ ਦਾ ਮਹਾਨ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

भाई तारू सिंह जी का जीवन और शहादत – सिख धर्म का महान बलिदान

जन्म और पारिवारिक पृष्ठभूमि
भाई तारू सिंह जी सिख धर्म के एक महान शहीद थे, जिनका बलिदान आज भी सिख कौम को निस्वार्थ सेवा और धर्म की रक्षा के लिए प्रेरित करता है। भाई तारू सिंह जी का जन्म 1720 में पंजाब के अमृतसर ज़िले के गाँव पूहला में संधू जाट परिवार में हुआ था। उनके पिता, भाई जोध सिंह, एक वीर सिख योद्धा थे, जो मुगल हुकूमत के खिलाफ युद्ध में शहीद हुए थे। उनके बाद, भाई तारू सिंह जी का पालन-पोषण उनकी माता बीबी धरम कौर ने एक धार्मिक और आदर्श सिख वातावरण में किया।

पारिवारिक परवरिश
भाई तारू सिंह जी एक बहुत ही निस्वार्थ सिख थे, जिन्होंने अपना जीवन सिख धर्म की सेवा और सिख कौम की रक्षा के लिए समर्पित किया। उनकी परवरिश विनम्रता और मेहनत के वातावरण में हुई। भाई तारू सिंह जी अपनी ज़मीन पर मेहनत करके अपने परिवार का गुज़ारा करते थे, लेकिन उनका जीवन सादा और मितव्ययी था। उन्होंने जो कुछ भी बचाया, वह मुगल हुकूमत के ज़ुल्मों से पलायन करने वाले सिखों की मदद में लगाया।

उनकी छोटी बहन बीबी तार कौर भी सिख योद्धाओं की मदद में भाई तारू सिंह का साथ देती थी। ये दोनों भाई-बहन सिख बंधुओं को सहायता कर रहे थे, जो जंगलों में मुगल अत्याचारों से बचने के लिए छिपे हुए थे। इनकी सहायता और धार्मिक समर्पण ने मुगल हुकूमत को इनके खिलाफ सख्त कदम उठाने के लिए मजबूर कर दिया।

मुगल हुकूमत द्वारा गिरफ्तारी
जंडियाला के एक सरकारी मुखबिर, अकील दास ने भाई तारू सिंह जी और बीबी तार कौर के सिखों को सहायता देने की जानकारी मुगल हुकूमत के गवर्नर जकरिया खान को दी। इसके बाद भाई तारू सिंह जी को लाहौर में गवर्नर जकरिया खान के दरबार में पेश किया गया।

भाई तारू सिंह जी पर आरोप लगाया गया कि वे मुगल हुकूमत के खिलाफ लड़ने वाले सिखों की सहायता कर रहे हैं। जब उन्हें इस्लाम धर्म अपनाने का आदेश दिया गया, तो उन्होंने इस आदेश को कभी स्वीकार नहीं किया। उन्होंने अपनी सिखी और गुरु साहिब की शिक्षाओं पर अडिग रहने का वादा किया और मुगल ज़ुल्मों के आगे झुकने की बजाय मौत को गले लगाया।

शहादत और शारीरिक यातना
जकरिया खान ने भाई तारू सिंह को पकड़कर यह शर्त रखी कि अगर वे अपने केश (बाल) कटवा देंगे तो उनकी जान बख्श दी जाएगी, लेकिन भाई तारू सिंह ने केश कटवाने से इनकार कर दिया। इसके बाद, 9 जून 1745 को, भाई तारू सिंह जी की खोपड़ी को बहुत ही दर्दनाक तरीके से एक तेज़ चाकू से उतारा गया ताकि उनके बाल कभी वापस न उग सकें। यह एक अत्यंत क्रूर कृत्य था, जिसे सिखी के केशों के महत्व को कमजोर करने के उद्देश्य से किया गया था।

भाई तारू सिंह जी ने अत्यधिक दर्द और यातनाओं को सहा, लेकिन अपने धर्म के नियमों को कभी नहीं छोड़ा। उन्होंने अपने गुरु और सिखी के लिए अपना सिर वार दिया, लेकिन अपने केशों की रक्षा के लिए हमेशा खड़े रहे। उनके इस बलिदान ने सिखों को हमेशा अपने केशों की इज़्ज़त करने और अपने गुरु की शिक्षाओं पर अडिग रहने की प्रेरणा दी।

अंतिम संस्कार और शहीदगंज
भाई तारू सिंह जी की शहादत के बाद, उनके शव का अंतिम संस्कार लाहौर में दिल्ली गेट के बाहर एक स्थान पर किया गया। इस स्थान पर बाद में “शहीदगंज” बनाया गया, जो सिखों के लिए एक महान तीर्थ स्थान बन गया। सिख इतिहास में भाई तारू सिंह जी की शहादत को हमेशा उच्च दृष्टि से देखा गया है और उनका बलिदान सिख धर्म के आदर्श शहीद का प्रतीक बन गया है।

भाई तारू सिंह जी की विरासत
भाई तारू सिंह जी की शहादत सिख कौम को यह सिखाती है कि अपने धर्म के लिए कितना भी बलिदान क्यों न देना पड़े, लेकिन सच्चाई के मार्ग से कभी पीछे नहीं हटना चाहिए। उनकी विरासत हमें हमेशा अपने गुरुओं की शिक्षाओं पर चलने और सिख धर्म के मूल सिद्धांतों पर अडिग रहने की प्रेरणा देती है।

आज भाई तारू सिंह जी की शहीदगंज उनकी महान शहादत की याद में सिखों के लिए एक प्रेरणादायक स्थान है। उनका जीवन हमें समर्पण, साहस और धार्मिक निष्ठा का महान उदाहरण देता है।

Life and Martyrdom of Bhai Taru Singh Ji – A Great Sacrifice in Sikhism

Birth and Family Background
Bhai Taru Singh Ji was a great martyr of Sikhism, whose sacrifice still inspires the Sikh community to selflessly serve and protect their faith. Bhai Taru Singh Ji was born in 1720 in the village of Puhla, located in the Amritsar district of Punjab, into a Sandhu Jat family. His father, Bhai Jodh Singh, was a brave Sikh warrior who was martyred in the war against the Mughal Empire. After his father’s martyrdom, Bhai Taru Singh Ji was raised by his mother, Bibi Dharam Kaur, in a religious and ideal Sikh environment.

Family Upbringing
Bhai Taru Singh Ji was a very selfless Sikh who dedicated his life to serving Sikhism and protecting the Sikh community. He was raised in an atmosphere of humility and hard work. Bhai Taru Singh Ji worked hard on his land to support his family, but his life was simple and frugal. Whatever he saved from his earnings, he used to help Sikhs who were fleeing the atrocities of the Mughal regime.

His younger sister, Bibi Tar Kaur, also supported Bhai Taru Singh in helping the Sikh warriors. Both brother and sister assisted Sikh brothers who were hiding in forests to escape Mughal oppression. Their assistance and religious dedication forced the Mughal regime to take strict actions against them.

Arrest by the Mughal Regime
A government informant from Jandiala, Akil Das, provided information about Bhai Taru Singh Ji and Bibi Tar Kaur aiding the Sikhs to the Mughal governor Zakariya Khan. As a result, Bhai Taru Singh Ji was brought before Governor Zakariya Khan in Lahore.

Bhai Taru Singh Ji was accused of helping the Sikhs who were fighting against the Mughal regime. When asked to convert to Islam, he outright refused. He pledged to remain firm in his Sikh beliefs and teachings of Guru Sahib and preferred death over succumbing to the Mughal tyranny.

Martyrdom and Torture
Zakariya Khan captured Bhai Taru Singh and gave him the condition that if he agreed to cut his hair (kesh), his life would be spared. However, Bhai Taru Singh Ji refused to cut his hair. Consequently, on June 9, 1745, his scalp was painfully removed using a sharp blade so that his hair could never grow back. This act was a cruel attempt to undermine the importance of hair in Sikhism.

Bhai Taru Singh Ji endured immense pain and torture, but he never abandoned the principles of his faith. He sacrificed his life for his Guru and Sikhism, standing firm in the protection of his uncut hair. His martyrdom has always been an inspiration for Sikhs to honor their kesh (hair) and remain steadfast in the teachings of their Guru.

Funeral and Shaheedi Gurdwara
After Bhai Taru Singh Ji’s martyrdom, his body was cremated outside the Delhi Gate in Lahore. A shrine known as “Shaheed Ganj” was later built at this site, which became a significant pilgrimage site for Sikhs. Bhai Taru Singh Ji’s martyrdom is viewed as one of the most revered sacrifices in Sikh history, symbolizing the ideal Sikh martyr.

Legacy of Bhai Taru Singh Ji
The martyrdom of Bhai Taru Singh Ji teaches the Sikh community that no matter how great the sacrifice, one should never waver from the path of truth and righteousness. His legacy continues to inspire adherence to the teachings of the Sikh Gurus and the core principles of Sikhism.

Today, the Shaheedi Gurdwara in Lahore stands as a reminder of Bhai Taru Singh Ji’s supreme sacrifice. His life serves as a powerful example of dedication, courage, and religious fidelity.