Category History

ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਉਹ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ 1720 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੋਹਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੰਧੂ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਸਨ, ਜੋ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਮਾਤਾ ਬੀਬੀ ਧਰਮ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਧਰਮਕ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ।

ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਪਰਵਰਿਸ਼
ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸਿੱਖ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਇਕ ਨਿਮਰ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਗੁਜਾਰਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਿਰਮਲ ਅਤੇ ਮਿਤਵ੍ਯਤਾ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬਚਾਏ ਹੋਏ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਰਸਦ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਪਲਾਇਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਬੀਬੀ ਤਾਰ ਕੌਰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਨਿੱਤ ਸਾਥ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਿੱਖ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਜੋ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਛੁਪ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਧਰਮਕ ਸਮਰਪਣ ਨੇ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵਲੋਂ ਪਕੜਾਉ
ਜੰਡਿਆਲਾ ਦੇ ਮੱਥੇਤ ਹਕੀਕਤ ਦਾਸ, ਜੋ ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਖਬਿਰ ਸੀ, ਨੇ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਤਾਰ ਕੌਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਨਾਜ਼ਮ ਜਾਕਿਰਿਆ ਖ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਗਵਰਨਰ ਜਾਕਿਰਿਆ ਖ਼ਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ‘ਤੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਆਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਝੁਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੌਤ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ।

ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਰਿਕ ਯਾਤਨਾ
ਜਾਕਿਰਿਆ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੇਸ (ਵਾਲ) ਮੁੰਡਵਾ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਖਸ਼ੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਪਰ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੇਸ ਮੁੰਡਵਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 9 ਜੂਨ 1745 ਨੂੰ, ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸਿਰ ਦੀ ਖਾਲ (ਚਮੜੀ) ਬੇਹੱਦ ਦਰਦਨਾਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਤਾਰੀ ਗਈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਵਾਪਸ ਨਾਹ ਆ ਸਕਣ। ਇਹ ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਕਸਾਈਪੁਣਾ ਸੀ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦਰਦ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਸਹਿ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਲਈ ਸਿਰ ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਆਪਣੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੜੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਤਿਆਗ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਇਜ਼ਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿਤੀ।

ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ
ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਗੇਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ “ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ” ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਚੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬੱਲੀਦਾਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਆਦਰਸ਼ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਸਿੰਬਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।

ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਹ ਸਬਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਬਲਦਾਨ ਕਿਉਂ ਨਾ ਦੇਣਾ ਪਏ, ਪਰ ਸੱਚ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਸਾਨੂੰ ਸਮਰਪਣ, ਹਿੰਮਤ, ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਨਿਸ਼ਠਾ ਦਾ ਮਹਾਨ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

भाई तारू सिंह जी का जीवन और शहादत – सिख धर्म का महान बलिदान

जन्म और पारिवारिक पृष्ठभूमि
भाई तारू सिंह जी सिख धर्म के एक महान शहीद थे, जिनका बलिदान आज भी सिख कौम को निस्वार्थ सेवा और धर्म की रक्षा के लिए प्रेरित करता है। भाई तारू सिंह जी का जन्म 1720 में पंजाब के अमृतसर ज़िले के गाँव पूहला में संधू जाट परिवार में हुआ था। उनके पिता, भाई जोध सिंह, एक वीर सिख योद्धा थे, जो मुगल हुकूमत के खिलाफ युद्ध में शहीद हुए थे। उनके बाद, भाई तारू सिंह जी का पालन-पोषण उनकी माता बीबी धरम कौर ने एक धार्मिक और आदर्श सिख वातावरण में किया।

पारिवारिक परवरिश
भाई तारू सिंह जी एक बहुत ही निस्वार्थ सिख थे, जिन्होंने अपना जीवन सिख धर्म की सेवा और सिख कौम की रक्षा के लिए समर्पित किया। उनकी परवरिश विनम्रता और मेहनत के वातावरण में हुई। भाई तारू सिंह जी अपनी ज़मीन पर मेहनत करके अपने परिवार का गुज़ारा करते थे, लेकिन उनका जीवन सादा और मितव्ययी था। उन्होंने जो कुछ भी बचाया, वह मुगल हुकूमत के ज़ुल्मों से पलायन करने वाले सिखों की मदद में लगाया।

उनकी छोटी बहन बीबी तार कौर भी सिख योद्धाओं की मदद में भाई तारू सिंह का साथ देती थी। ये दोनों भाई-बहन सिख बंधुओं को सहायता कर रहे थे, जो जंगलों में मुगल अत्याचारों से बचने के लिए छिपे हुए थे। इनकी सहायता और धार्मिक समर्पण ने मुगल हुकूमत को इनके खिलाफ सख्त कदम उठाने के लिए मजबूर कर दिया।

मुगल हुकूमत द्वारा गिरफ्तारी
जंडियाला के एक सरकारी मुखबिर, अकील दास ने भाई तारू सिंह जी और बीबी तार कौर के सिखों को सहायता देने की जानकारी मुगल हुकूमत के गवर्नर जकरिया खान को दी। इसके बाद भाई तारू सिंह जी को लाहौर में गवर्नर जकरिया खान के दरबार में पेश किया गया।

भाई तारू सिंह जी पर आरोप लगाया गया कि वे मुगल हुकूमत के खिलाफ लड़ने वाले सिखों की सहायता कर रहे हैं। जब उन्हें इस्लाम धर्म अपनाने का आदेश दिया गया, तो उन्होंने इस आदेश को कभी स्वीकार नहीं किया। उन्होंने अपनी सिखी और गुरु साहिब की शिक्षाओं पर अडिग रहने का वादा किया और मुगल ज़ुल्मों के आगे झुकने की बजाय मौत को गले लगाया।

शहादत और शारीरिक यातना
जकरिया खान ने भाई तारू सिंह को पकड़कर यह शर्त रखी कि अगर वे अपने केश (बाल) कटवा देंगे तो उनकी जान बख्श दी जाएगी, लेकिन भाई तारू सिंह ने केश कटवाने से इनकार कर दिया। इसके बाद, 9 जून 1745 को, भाई तारू सिंह जी की खोपड़ी को बहुत ही दर्दनाक तरीके से एक तेज़ चाकू से उतारा गया ताकि उनके बाल कभी वापस न उग सकें। यह एक अत्यंत क्रूर कृत्य था, जिसे सिखी के केशों के महत्व को कमजोर करने के उद्देश्य से किया गया था।

भाई तारू सिंह जी ने अत्यधिक दर्द और यातनाओं को सहा, लेकिन अपने धर्म के नियमों को कभी नहीं छोड़ा। उन्होंने अपने गुरु और सिखी के लिए अपना सिर वार दिया, लेकिन अपने केशों की रक्षा के लिए हमेशा खड़े रहे। उनके इस बलिदान ने सिखों को हमेशा अपने केशों की इज़्ज़त करने और अपने गुरु की शिक्षाओं पर अडिग रहने की प्रेरणा दी।

अंतिम संस्कार और शहीदगंज
भाई तारू सिंह जी की शहादत के बाद, उनके शव का अंतिम संस्कार लाहौर में दिल्ली गेट के बाहर एक स्थान पर किया गया। इस स्थान पर बाद में “शहीदगंज” बनाया गया, जो सिखों के लिए एक महान तीर्थ स्थान बन गया। सिख इतिहास में भाई तारू सिंह जी की शहादत को हमेशा उच्च दृष्टि से देखा गया है और उनका बलिदान सिख धर्म के आदर्श शहीद का प्रतीक बन गया है।

भाई तारू सिंह जी की विरासत
भाई तारू सिंह जी की शहादत सिख कौम को यह सिखाती है कि अपने धर्म के लिए कितना भी बलिदान क्यों न देना पड़े, लेकिन सच्चाई के मार्ग से कभी पीछे नहीं हटना चाहिए। उनकी विरासत हमें हमेशा अपने गुरुओं की शिक्षाओं पर चलने और सिख धर्म के मूल सिद्धांतों पर अडिग रहने की प्रेरणा देती है।

आज भाई तारू सिंह जी की शहीदगंज उनकी महान शहादत की याद में सिखों के लिए एक प्रेरणादायक स्थान है। उनका जीवन हमें समर्पण, साहस और धार्मिक निष्ठा का महान उदाहरण देता है।

Life and Martyrdom of Bhai Taru Singh Ji – A Great Sacrifice in Sikhism

Birth and Family Background
Bhai Taru Singh Ji was a great martyr of Sikhism, whose sacrifice still inspires the Sikh community to selflessly serve and protect their faith. Bhai Taru Singh Ji was born in 1720 in the village of Puhla, located in the Amritsar district of Punjab, into a Sandhu Jat family. His father, Bhai Jodh Singh, was a brave Sikh warrior who was martyred in the war against the Mughal Empire. After his father’s martyrdom, Bhai Taru Singh Ji was raised by his mother, Bibi Dharam Kaur, in a religious and ideal Sikh environment.

Family Upbringing
Bhai Taru Singh Ji was a very selfless Sikh who dedicated his life to serving Sikhism and protecting the Sikh community. He was raised in an atmosphere of humility and hard work. Bhai Taru Singh Ji worked hard on his land to support his family, but his life was simple and frugal. Whatever he saved from his earnings, he used to help Sikhs who were fleeing the atrocities of the Mughal regime.

His younger sister, Bibi Tar Kaur, also supported Bhai Taru Singh in helping the Sikh warriors. Both brother and sister assisted Sikh brothers who were hiding in forests to escape Mughal oppression. Their assistance and religious dedication forced the Mughal regime to take strict actions against them.

Arrest by the Mughal Regime
A government informant from Jandiala, Akil Das, provided information about Bhai Taru Singh Ji and Bibi Tar Kaur aiding the Sikhs to the Mughal governor Zakariya Khan. As a result, Bhai Taru Singh Ji was brought before Governor Zakariya Khan in Lahore.

Bhai Taru Singh Ji was accused of helping the Sikhs who were fighting against the Mughal regime. When asked to convert to Islam, he outright refused. He pledged to remain firm in his Sikh beliefs and teachings of Guru Sahib and preferred death over succumbing to the Mughal tyranny.

Martyrdom and Torture
Zakariya Khan captured Bhai Taru Singh and gave him the condition that if he agreed to cut his hair (kesh), his life would be spared. However, Bhai Taru Singh Ji refused to cut his hair. Consequently, on June 9, 1745, his scalp was painfully removed using a sharp blade so that his hair could never grow back. This act was a cruel attempt to undermine the importance of hair in Sikhism.

Bhai Taru Singh Ji endured immense pain and torture, but he never abandoned the principles of his faith. He sacrificed his life for his Guru and Sikhism, standing firm in the protection of his uncut hair. His martyrdom has always been an inspiration for Sikhs to honor their kesh (hair) and remain steadfast in the teachings of their Guru.

Funeral and Shaheedi Gurdwara
After Bhai Taru Singh Ji’s martyrdom, his body was cremated outside the Delhi Gate in Lahore. A shrine known as “Shaheed Ganj” was later built at this site, which became a significant pilgrimage site for Sikhs. Bhai Taru Singh Ji’s martyrdom is viewed as one of the most revered sacrifices in Sikh history, symbolizing the ideal Sikh martyr.

Legacy of Bhai Taru Singh Ji
The martyrdom of Bhai Taru Singh Ji teaches the Sikh community that no matter how great the sacrifice, one should never waver from the path of truth and righteousness. His legacy continues to inspire adherence to the teachings of the Sikh Gurus and the core principles of Sikhism.

Today, the Shaheedi Gurdwara in Lahore stands as a reminder of Bhai Taru Singh Ji’s supreme sacrifice. His life serves as a powerful example of dedication, courage, and religious fidelity.

ਸੰਗਤ ਜੀ ਆਓ ਆਪਾਂ, ਸਾਹਿਬ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਮਝ ਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਬਡੇਰੀ ਉਮਰ ਤਕ ਦਾ ਸਫਰ ਕਿਵੇਂ ਦਾ ਸੀ।

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ

(ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1563 ਈ: ਨੂੰ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਸਨ। ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਨਾ ਜੀ ਲਗਦੇ ਸਨ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਹਾਲੇ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਬਣੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਦ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਦੇ ਘਰ ਤੀਜੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਹਤਰੇ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਗਏ। ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰ ਹੀ ਵੇਖਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ,

“ਇਹ ਭਾਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਬਣੇਗਾ।”

ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਦੋਹਤਰੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ (ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਜਾਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਆ ਕੇ ਖੇਡਦੇ ਸਨ । ਇਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੇਂਦ ਰਿੜ੍ਹਦੀ ਰਿੜ੍ਹਦੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪਲੰਘ ਹੇਠ ਚਲੇ ਗਈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਜਦ (ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਗੇਂਦ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਪਲੰਘ ਹੇਠ ਗਏ ਤਾਂ ਪਲੰਘ ਹੀ ਉੱਚਾ ਚੁਕਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨੀਂਦ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ। ਮੰਜੀ ਹਿਲਦੀ ਵੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਅ ਆਖਿਆ।

“ਇਹ ਕਿਹੜਾ ਵੱਡਾ ਪੁਰਖ ਹੈ ਭਾਰੀ
ਜਿਸ ਮੰਜੀ ਹਿਲਾਈ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ।”

ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਹ ਬਚਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਵੀ ਓਥੇ ਪੁੱਜ ਗਈ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਦੋਹਿਤਾ ਜੇ ਦੋਹਿਤਾ।” ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣੇ ਤਾਂ ਉਹ ਫਿਰ ਬੋਲੇ, “ਦੋਹਿਤਾ ਬਾਣੀ ਦਾ ਬੋਹਿਥਾ।”

ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਬੁਲਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਅੱਜ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਪੜ੍ਹਨੇ ਆਇਆ ਕਰ ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਾਵਾਂਗੇ, ਰਾਗ ਵਿਦਿਆ ਸਿਖਾਵਾਂਗੇ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਨੂੰ. ਵੀ ਹਦਾਇਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਰੋਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਆਇਆ ਕਰੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਬੜੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਰਾਗ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵੀ ਮਾਹਰ ਹੋ ਗਏ। ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸਮਝ ਲਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਿਦਿਆ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਰਾਗ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸੁੰਦਰ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ

ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਬਾ ਮੋਹਰੀ ਜੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਣਿਤ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਾ ਮੋਹਰੀ ਜੀ ਗਣਿਤ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਬੜੇ ਮਾਹਰ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ (ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗਣਿਤ ਵਿਦਿਆ ਵਿਚ ਚੰਗਾ ਮਾਹਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਹਿੰਦੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪੜਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਪੰਡਤ ਬੇਣੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਹਕੂਮਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਫਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਮੌਲਵੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਨਿਯੁੱਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। (ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰ ਲਈ।

ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ, ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦੇ। (ਗੁਰੂ) ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਗ ਵਿਦਿਆ ਦੀ ਏਨੀ ਮੁਹਾਰਤ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੁੰਦੇ ।

(ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਅਤੇ ਨੇਜ਼ੇ ਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਉਹ ਜਦ ਸਵੇਰੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਦੇ ਹਰ ਦਾਅ ਪੇਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਦੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨੇਜ਼ੇ ਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ। ਭਾਵੇਂ ਬਾਬਾ ਮਹਾਂਦੇਵ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈਂਦੇ ਪਰ ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸੋਂ ਹਾਰ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖੀ ਹੁੰਦੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੇਖਦਾ ਸੀ ਕਿ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਹ ਇਕ ਚੰਗਾ ਵਿਦਵਾਨ, ਇਕ ਵਧੀਆ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਤੇ ਨਿਪੁੰਨ ਤੀਰ-ਅੰਦਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।

(ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਜੀ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਸੰਤ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ । ਉਹ ਸਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਰ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਮਾਤਾ ਭਾਨੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਣਾ ਮੰਨਣਾ ਸਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਸੇਵਾ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਾਈ।